Πίστευε ἔτσι η Βουλγαρία, ὅτι μιά ἐκβουλγαροποίηση τῦ ντόπιου πληθυσμοῦ θα ἔφερνε στήν ἀγκαλιά της ὁλόκληρη τήν μακεδονία Οἱ βιαιότητες ὅμως τῶν βουλγάρων κομιτατζήδων, στίς ἀντιδράσεις τῶν μακεδόνων,  ἦταν τό εναυσμα γιά τήν πλέον ἐντονη  καί  ἔνοπλη πλέον ἀντιπαράθεση μέ τίς Βουλγάρικες συμμορίες, καί ἔτσι σηματοδοτήθηκε ἡ τελική φάση τοῦ ἀγώνα στὀν ὁποίο στρατεύθηκε ὁλόκληρος ὁ Ἑλληνισμός ἐντός καί ἐκτός τῆς μακεδονίας.

 Στρατηγείο τοῦ ἀγῶνα ἦταν τό προξενεῖο τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ δέ πρόξενος Λάμπρος Κορομηλᾶς ἦταν ὁ στρατηγικός νοῦς τοῦ ἀγώνα. Σημαντικότατο ρόλο ἔπαιξε ὁ ντόπιος μακεδονικός πληθυσμός .

Καί αὐτός ὁ πληθυσμός , ἦταν ὁ ....ξενοδόχος τῆς ὑπόθεσης πού δέν λογάριασαν καλά οἰ Βούλγαροι. Βλέπετε, ἦταν οἰ ἐποχές πού οἱ καρδιές μιλούσαν καί ὄχι τά χείλη. Τα χείλη πλάνευαν. Ἄν δέν μιλούσε κάποιος ἕλληνικά, χαίρονταν οἱ Βούλγαροι.

 - Εἶναι, δέν εἶναι Βούλγαρος, θά τόν κάνουμε δικό μας, ἔλεγαν. Πρώτα μέ τό καλό, μέ κουπόνι για τρόφιμα, μέ ὑποτροφίες γιά σπουδές. Ἄν δέν περνούσαν αὐτά, ἔπιανε δουλειά τό μαχαίρι καί ἡ  κρεμάλα .

-Ἄμπε μωρέ μπουγκάρσκι! Οἱ καρδιές εἷναι αὐτές πού ξέρουν, καί αὐτές λαλοῦν μυστικά καί καρδιακά, την Συνείδηση. Γι΄αὐτό τήν πατήσατε!

Ὁ Παῦλος γεννήθηκε τό 1870 στήν Μασσαλία. Ὁ πατέρας του ἦταν ἠπειρώτης καί ἡ μάννα του κεφαλονίτισσα. Τό 1866 σέ ἡλις.κία 16β ἐτῶν εἰσάγεται στήν Σχολή Εὐελπίδων, καί τό 1892 πάντρέυεται τήν μακεδόνισσα Ναταλία, κόρη τοῦ Στέφανου δραγούμη.  Ἡ ἱστορία τώρα, ἀρχίζει νά πλέκει τό ὑφαντό της.
Τόν φεβρουάριο τοῦ 1904 ὁ Παῦλοςἀνθυπολοχαγός πυροβολικοῦ πλέον, εἰσέρχεται γιά πρώτη φορά στήν μακεδονία γιά ἀναγνώριση τοῦ χώρου, ὑπό τόν μανδύα οτῦ ζωεπόρου. Ἀρχικά ἀπογοητέυεται, Γρήγορα ὅμως ἀναθαρεῖ, καί μέ ἔντονη πλέον ἀγωνιστική διάθεση, ξαναπερνπα στήν μακεδονία ὥς Μίκης Ζέζας καί ἀρχίζει τόν ἔνοπλο ἀγώνα, συνεργαζόμενος μέ τόν ἄλλον γίγαντα, τόν μητρπολίτη Καστοριᾶς, Γερμανό Καραβαγγέλη



Ἡ τρίτη φορά πού μπῆκε στήν μακεδονία, τόν αὔγουστο τοῦ 1904, ἦταν ἡ τελευταῖα.  'Ο Παῦλος σκοτώνεται. Ἡ μακεδόνισσα γυναίκα του, ἡ Ναταλία, τόν χαρίζει  γιά πάντα, σ΄αὐτήν τήν ἴδια τήν Μακεδονία. Ὅμως τό περίεργο ὐφαντό τῆς Ἰστορίας, θά ὑφαίνονταν ἀλλιῶς.

Ὅπως λέει τό τηλεγράφημα πού παραθέσαμε παραπάνω, οὁ θάνατος τοῦ Παύλου Μελᾶ ἐπισυνέβει στό χωριό Στάτιστα, σημερινό Μελά, στίς 13 Οκτωβρίου 1904, σέ μιά συμπλοκή μέ τουρκικό στρατιωτικό ἀπόσμασμα. Λεπτομέρειες μπορεῖτε νά δεῖτε στό 10λεπτο ἐξαιρετικό βιντεάκι (σᾶς τό συνιστῶ ἐντόνως παρακλητικά…) τῆς τηλεοπτικής ἐκπομπής "ἡ μηχανή τοῦ χρόνου" πού παραθέτουμε παρακάτω.

Τὀ κεφάλι τοῦ ἥρωα ἀποκόπηκε ἀρχικά, ἐνταφιάστηκε σ΄ένα ξωκλήσσι, καέ ἀργότερα ξανατάφηκε μαζί μέ τό  ὑπόλοιπο σῶμα του στνν Καστοριά. Στόν ίδιο τάφο, ἐναποτέθηκε καί ἡ σορός τῆς ἀγαπημένη του συζύγου, τό 1973.

Ὁ Παύλος, σύμφωνα μέ τό περίεργο ὑφαντό τῆς Ἱστορίας ξανασμίγει ἔτσι μέ τήν ἀγαπημένη του Ναταλία, ἐξήντα εννέα ὁλόκληρα χρόνια μετά τόνν θάνατο του, μέσα στούς κόλπους τῆς ἄλλης μεγάλης του ἀγαπημένης. Της Μακεδονίας.

Αἰωνία σου ἡ μνήμα ἀθάνατε Παῦλε! Ἄξιε τῆς πατρίδας!